Często patrzymy na zegarek, aby zobaczyć, która godzina. A czy zastanawialiście się nad tym, co kryje się pomiędzy poszczególnymi godzinami i czym właściwie jest czas?
Według Edmunda Husserla czas to świadomość. Z kolei w czasach Platona odczuwano czas tylko jako cykliczny, czyli co roku odradzający się i zgodny z rytmem przyrody. Dopiero judaizm wprowadził czas linearny, czyli zmierzający do jakiegoś wydarzenia w przyszłości.
A co na temat czasu myśleli inni filozofowie i myśliciele?
Czas jest destrukcyjny, czyli wyrzucamy zegary
Dawno, dawno temu w starożytnej Grecji pojęciem czasu zajmował się pewien filozof pitagorejczyk Paron. Przez całe życie rozważał na temat wszechświata i czasu i doszedł do wniosku, że czas jest czymś nieuporządkowanym, powodującym utratę pamięci. Czas jest więc bardziej czymś destrukcyjnym niż twórczym, powoduje ginięcie.
ciekawostka: niektórzy twierdzą, że Paron był postacią fikcyjną.
Czas, który się odradza, czyli zegar słoneczny
Z kolei według Platona czas jest cykliczny, czyli powtarzalny i odradzalny. Czas cykliczny oczywiście jest inspirowany cyklami przyrody. Sens życiu nadają wciąż powracające cykle zdarzeń, na przykład pory roku. Życie ma swój rytm, a przyroda odgrywa w nim bardzo dużą rolę. Taki rodzaj spojrzenia na czas odpowiada zegarom inspirowanym przyrodą, czyli na przykład słonecznym.
ciekawostka: wiara w odradzalny czas przetrwałaby w naszej kulturze do dzisiaj, gdyby nie chrześcijaństwo oddane czasowi linearnemu.
Czas jest ruchem
Z kolei Arystoteles utożsamiał czas z ruchem. Czas był więc przejściem od stanu możności, czyli elementu biernego do aktu, czyli jakiegoś ruchu.
ciekawostka – czas według Arystotelesa nie jest więc dany bezpośrednio, ale poznajemy go poprzez ruch. Dlatego też zwolennicy Arystotelesa rozważali problem ruchu i jego zmienności.
Czas nieuchwytny
Inny filozof, Św. Augustyn mówił, że czas wiąże się z przemijalnością i że jest on bezcenny, nierozłączny ze zmianą. Dzielił czas na zauważalny i nieuchwytny będący teraźniejszością przeszłość będąca czasem pamiętanym i przyszłość jako czas oczekiwany.
ciekawostka: Św. Augustyn uważał też, czas z całą pewnością został stworzony przez Boga.
Czasu nie ma
Z kolei Immanuel Kant – twórca estetyki transcendentalnej, uważał że czas i przestrzeń to formy aprioryczne, czyli dane z góry. I tak jak zmysły dają nam już ukształtowane czasoprzestrzennie wrażenia, tak czas i przestrzeń pokazują nam się jako realne, a w rzeczywistości są jedynie teoretyczne.
ciekawostka: można zatem powiedzieć, że według Kanta czasu w rzeczywistości nie ma.
Przyszłość nie istnieje
Henri Bergson rozróżniał dwie kwestie – z jednej strony istnieje matematyczny czas rozbity na chwile i rozumiany w sposób przestrzenny, a z drugiej strony jest czas rzeczywisty, który jest dzianiem się. Filozof ten uważał też, czas możliwy jest tylko dzięki pamięci, w której gromadzi się przeszłość.
ciekawostka – zdaniem Bergsona przyszłość nie istnieje w żadnym sense. Wszechświat żyje bowiem w sposób twórczy i w każdej chwili powstaje coś nieprzewidywalnego.
Czas to świadomość
Jeszcze inną koncepcję czasu miał niemiecki filozof i matematyk Edmund Husserl. Uważał on, że czas jest tożsamy ze świadomością i w związku z tym źródłem czasu jest sama świadomość. Świadomość ta uobecnia się sobie samej i nadaje sens wszystkiemu. „Ja” objawia się więc sobie samemu za pośrednictwem i pod postacią czasu.
ciekawostka – Husserl był też zagorzałym przeciwnikiem psychologizmu, czyli poglądu zakładającego, że czynniki psychologiczne są determinujące i bardzo ważne.
Czas jest wcześniej od bycia
Niemiecki filozof Martin Heidegger miał jeszcze inną teorię na temat czasu. Uważał on, że czas nie jest obecny ani wewnątrz bytu an na zewnątrz, ani w podmiocie ani w przedmiocie. Czas jest niezależny i jest dużo wcześniej od wszelkiej obiektywności jak i subiektywności.
ciekawostka: podstawą filozofii Heideggera jest problem bycia, czyli egzystencja człowieka.
Czas odległy
Ciekawą filozofię na temat czasu miał niemiecki poeta Johann Wolfgang von Goethe. Wprowadził on do kultury pojęcie „przeszłości absolutnej”, który to temat podjął z kolei rosyjski literaturoznawca Michaił Bachtin. Chodzi tutaj o stosunek czasowy różnych społeczeństw do mitu. Akcją mitu jest przeszłość całkowicie oderwana od teraźniejszości, bardzo odległa i odcięta od współczesności.
ciekawostka: ostatnie słowa Goethego przed śmiercią brzmiały: „więcej światła”.
Czas linearny
Linearne odczucie czasu, zupełnie inne od cyklicznego, zaczęło mieć miejsce w naszej kulturze wraz z pojawieniem się judaizmu, czyli żydowskiej religii narodowej. Judaizm wprowadził więc do kultury system światopoglądowy, który po raz pierwszy opisywał świat nie jako odradzający się w kółko ale jako zmierzający do pewnych zdarzeń w przyszłości. Takim zdarzeniem mogło być na przykład nadejście mesjasza.
ciekawostka: chrześcijaństwo nadało nowy sens czasowi linearnemu, dzieląc go na ten przed narodzeniem Jezusa Chrystusa i po nim. Chrześcijaństwo wyznaczyło też inne wydarzenie docelowe, takie jak Sąd Ostateczny.
